Jelita (Hastae, Jelito, Koźlarogi, Koźle Rogi, Tres Hastae) - polski herb szlachecki, związany z zawołaniami Jelita i Nagody. Występował głównie w ziemi brzeskiej, krakowskiej, sandomierskiej, sieradzkiej, łęczyckiej, poznańskiej i na Mazowszu.

W polu czerwonym dwie kopie w krzyż skośny, złote, na nich takaż trzecia na opak w słup.

W klejnocie pół kozła wspiętego srebrnego z czarnymi rogami.

Najwcześniejsze wzmianki....

 

Jeden z najstarszych herbów polskich. Pierwszy wizerunek zachował się na pieczęci Tomisława z Mokrska z 1316 roku. Najstarszy zapis pochodzi z 1398 roku.

Inne źródła podają, że na tarczy znajdują się nie kopie, ale włócznie. Fryz heraldyczny w ufundowanej przez Wierzbiętę z Paniewic, starostę generalnego Wielkopolski (1352-1369), kaplicy w klasztorze w Lądzie przedstawia herb Jelita jako trzy nieskrzyżowane włócznie - środkowa w słup, pozostałe w skos lewy i prawy, ostrzami do góry.

W wyniku unii horodelskiej w 1413 przeniesiony na Litwę.

Znani Herbowni

Witold Roman Lutosławski - kompozytor i dyrygent
Aleksander Mniszek-Tchorznicki - doktor obojga praw, sędzia
Piotr z Mokrska
Andrzej Sariusz-Skąpski - działacz społeczny, prezes Federacji Rodzin Katyńskich[potrzebne źródło]
Jacek Emil Saryusz-Wolski - polityk
Przecław Słota - autor pierwszego tekstu świeckiego w języku polskim
Jan Zamojski - kanclerz, założyciel Ordynacji Zamojskiej
Stefan Żeromski - pisarz
Ryszard Kaczorowski - ostatni prezydent RP na Uchodźctwie
Bolesław śliwicki - polski poeta, prozaik, dziennikarz.
Franciszek Dąbrowski - polski wojskowy, jeden z dowódców obrony Westerplatte.
Ignacy Jan Paderewski - polski pianista, kompozytor, działacz niepodległościowy i polityk

Legendy herbowe

Jan Długosz, Kronika Polska:

Początek historii herbu według jednej z najsłynniejszych polskich legend[3] przyjęty jest na 1331 rok gdy, 27 września pod Płowcami, Władysław Łokietek czterdzieści tysięcy zbił Krzyżaków tak, że z jego ludzi czterdziestu tylko i kilku na placu legło, a nazajutrz objeżdżał pobojowisko, między trupami polskimi napadł na jednego swego rycerza Floriana Szaryusza (Floriana Szarego), który mężnie w tej batalii potykając się, wiela ranami zwątlony, jelita swe własną reką w wnętrzności tłoczył. Ujrzawszy to Król, z politowaniem rzekł do swoich; "O, jaką ten zacny żołnierz ponosi mękę". Na co on sił ostatnich prawie dobywszy odpowiedział: "nie tak mie to dolega i trapi, co widzisz Królu, jako zły sąsiad w jednej ze mna wiosce mieszkąjacy". Nie turbuj się, prawi, jeżeli wynidziesz z tego razu, uwolnię cię od sąsiedzkiej niewoli". Jakoż i uwolnił go Łokietek i pańsko udarował. Niektórzy rozumieją, że wtenczas ojczysty jego herb kozła na hełm wyniósł, a trzy kopie, którymi go przeszytego widział, na tarczy osadził.

Bartosz Paprocki, Gniazdo cnoty:

Ten zacny król z Krzyżaki, gdy bojował mężnie

A dawał im na wszystkim odpór dość potężnie,
U Połowcz wsi, wojsko ich poskromił niemałe
A popsował nadęte myśli ich zuchwałe.
Nazajutrz po boisku onym król jeżdżący
Ujźrzał rycerza swego głowę podnoszący.
Trzema drzewy przebity był, zarazem rzecze:
Równa męka nie może być takowej męce.
On rycerz odpowiedział: więtsza męka jeszcze,
Gdy zły sąsiad w jednej wsi, co się zgadzać nie chce.
Spytał król: możesz być żyw, ja przyrzekam tobie,
Sąsiada mieć nie będziesz ku przekazie sobie.
Odjeżdżając kazał go swym barwierzom leczyć
A one drzewa z niego tym prędzej wykręcić.

Wacław Potocki, Wojna Chocimska:

Dlatego w żadnym u mnie nie jest dziwowisku,

Że on szary Florian na pobojowisku
Gdy w się pchał wytoczone jelita na ziemię,
Łokietkowi królowi odpowiedział, że mię
Barziej boli zły sąsiad w mej wiosce niźli ta
Rana, przez którą ze mnie wypadły jelita!
Stąd Jelita Zamoyskich, trzy złożone groty,
Wieczna pamiątka, wieczny charakter ich cnoty;
Które się z Księżycem Wiśniowieckich zdarzą,
Na królewskim je tronie Polacy posadzą:
Więc do zgody sąsiedniej Orła i Pogonie,
Te, co ich sąsiad mierział, Jelita w koronie.

 

źródło www.wikipedia.pl